6- انتقال فرهنگ اسلامي سريع و نافذ است.
تاريخ نشر و اشاعه ي اسلام از زمان بعثت رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ تا اين زمان، بر قابليّت انتقال فرهنگ اسلامي دلالت دارد. اقدامات رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و ائمه معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ براي ترويج فرهنگ اسلامي، روايات متعدّدي که مسلمين را به آموختن و فرا دادن فرهنگ اسلامي دعوت ميکند، علاقه ي شديد مسلمين به تشکيل حوزه هاي آموزشي، اعتراف مورّخين به کثرت آموزشگاهها در جوامع اسلامي (به تاريخ تمدن اسلام، جرجي زيدان و تمدن اسلام و عرب، گوستاو لوبون مراجعه شود.) و… دلايل بسيار محکمي براي انتقال پذيري فرهنگ اسلامي است. نکته ي مهم در اين موضوع قدرت نفوذ حقايق و دستورات الهي بر تازه مسلمانهاست. اکثر افراد و جوامعي که، به طور اختياري يا پس از شکست در جنگ، اسلام مي آوردند، تحت نفوذ عقايد و احکام اسلام شريف واقع مي شدند. گاهي نفوذ فرهنگ اسلامي موجب ترک بسياري از عادات و خويهايي مي شد که فرد يا جامعه از فرهنگ سابق خود دريافت کرده بود. البتّه از آنجا که قوانين و الگوهاي فرهنگ اسلامي از سوي فطرت انسانها مورد تأييد واقع مي شد، و بالعکس عدّه اي از اقدامات و خُلقياتي که جوامع با خود داشتند، و پس از اسلام آوردن از سوي دين تأييد مي شد، و افراد مجاز بودند همان عادات و خُلقيات را با خود داشته باشند، پذيرش فرهنگ اسلامي برای افراد و جوامع آسان می شد و تازه مسلمانها دچار تکلّف و سختي نمي شدند. حتّي ميتوان مدّعي عکس (تکلّف و سختي) شد، به عبارت ديگر دستورات الهي به گونه اي خاص واقعيات را براي افراد آسان مي کرد و موجب مي شد انسانها اعمالشان را بر اساس اقتضاآت فطري تنظيم کنند و از تنشها و تضادهاي دروني و عدم تعادلهاي رواني بکاهند.
7- فرهنگ اسلامي در چارچوب اصول و مباني ثابت خود به مبادله و معامله با فرهنگهاي ديگر مي پردازد.
هرگاه منظور ما از فرهنگ اسلامي مجموع عقايد و الگوهاي عمل جامعه ي اسلامي باشد، فرهنگ اسلامي تنها انتقال مي يابد و هرگز با فرهنگها و دينهاي ديگر به مبادله و معامله نمي پردازد. چنانکه رسول اکرم صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ در پاسخ به تقاضاي مشرکين مأمور شد تا به آنها چنين پاسخ دهد که: « لَکُم دِينُکُمْ وَ لِيَ دينِ» (کافرون/6). ولي مسلمين مي توانند در چارچوب عقايد و الگوهاي اسلامي به مبادله ي عناصر فرهنگي [دستاوردهاي علمي، هنري، صنعتي و …] با فرهنگ تمام جوامع دنيا بپردازند. روايات متعدّدي از رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و ائمه ي معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ نقل شده است که مسلمين را به کسب علم از ديگران تشويق مي کند. در اين روايات هيچ گونه شرط زماني و مکاني و ديني لحاظ نشده است. به عبارت ديگر دستاوردهاي مثبت انسانها که مي تواند نيازهاي مسلمين را برآورده سازد، در هر کجاي جهان که باشد؛ از هر زمان و دوره اي که به جاي مانده باشد و از پيروان هر ديني، ميتواند کسب شود. در اين باره مي توان به آيه ي 60 سوره ي انفال استناد کرد که مي فرمايد: « وَ اَعِدُّواْ لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِن رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ ءَاخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ مَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ اَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ و تا آنجا که مي توانيد نيرو اسبان سواري آماده کنيد تا دشمنان خدا و دشمنان خودتان و دشمنان ديگري را که نمي شناسيد و خداوند آنها را مي شناسد، بترسانيد. و آنچه را که در راه خدا هزينه مي کنيد به تمامي به شما باز گردانده شود و به شما ستم نمي شود.» و از رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نقل شده است که فرمود: « اُطْلُبُوا الْعِلْمَ و لَو بِالصِّينِ”؛ طلب علم کنيد حتّي اگر مجبور باشيد به چين برويد. (مولي محسن کاشاني(ره)؛ محجةالبيضاء؛ 1/21) و حضرت علي عَلَيْهِ السَّلامُ فرمود: « الحِکْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ، فَخُذِ الْحِکْمَةَ وَ لَوْ مِنْ اَهلِ النِّفاقِ؛ حکمت گمشده ي مؤمن است. حکمت را فراگير هرچند از منافقان باشد». (نهج البلاغه؛ ترجمه ي سيد جعفر شهيدي؛373)
خلاصه و نتيجه گيري
1- فرهنگ اسلامي عبارت است از: “مجموع عقايد، باورها، ارزشها، آداب و رسوم، الگوها، روش و شيوه هاي عمل متّخذ از قرآن کريم و سنّت معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ “.
2- فرهنگ يا دين رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و دين اهل بيت عَلَيْهِمُ السَّلامُ با شريعت اسلام انطباق کامل دارد و عين فرهنگ اسلامي است، زيرا ايشان به تمام حقايقي که از جانب خداوند نازل شده بود ايمان داشتند و به تمام دستورات الهي عمل مي کردند. فرهنگ هريک از جوامع اسلامي اخصّ از فرهنگ اسلامي است و بايستي به خود آن جوامع نسبت داده شود.
3- هرگاه معناي فرهنگ به دستاوردهاي بشر و ميراث اجتماعي بودن آن وسعت يابد، فرهنگ اسلامي عبارت خواهد بود از “مجموع آثار مثبت مادي و غير مادي جوامع اسلامي که افراد آن عقايد، باورها، ارزشها، آداب و رسوم، الگوها و شيوه هاي عمل خود را از قرآن کريم و سنّت معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ اخذ نموده باشند و در پيروي از آن هيچ گونه کوتاهي عمدي بعمل نياوردند”.
4- اگر مجموع آثار وجود پر برکت حضرت ختمي مرتبت صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و آثار به جاي مانده از اقدامات ائمه معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ را به آثار مثبت ديگر مسلمين در طول تاريخ بيفزاييم، فرهنگ اسلامي يکي از غني ترين فرهنگهاي عالم خواهد شد که مي تواند چراغي فروزان براي حرکت ديگر مسلمين باشد.
5- ويژگيهاي فرهنگ اسلامي عبارتند از:
– منابع مورد اتّکا فرهنگ اسلامي [قرآن کريم که وحياني بودن آن مسجّل است و سنّت معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ که امکان اقامه ي دين اسلام را در شرايط مختلف و اعصار گوناگون اثبات مي کند] در نوع خود بي نظير است.
– اصول و مباني فرهنگ اسلامي ثابت است، بنابراين فرهنگ اسلامي با نوآوريها، خلّاقيتها و ابتکارات مسلمين زوال نمي يابد.
– احکام، قوانين و الگوهاي ارائه شده در فرهنگ اسلامي روشن و کاملند.
– فرهنگ اسلامي انسان را به سوي آگاهي و آزادي مسئولانه سوق مي دهد و او را از اطاعت و تمکين کورکورانه ي قواعد اجتماعي و فرهنگهاي رشد نايافته باز مي دارد.
– فرهنگ اسلامي قابليّت جهاني شدن دارد.
– انتقال فرهنگ اسلامي سريع و نافذ است. به عبارت ديگر از آنجا که فرهنگ اسلامي از سوي فطرت انسانها مورد تأييد واقع مي شود دين شريف اسلام بسياري از اقدامات و خلقيّات افراد را – که ناشي از فطرت انساني ايشان بوده است – مي پذيرد و تأييد مي کند، پذيرش فرهنگ اسلامي از سوي افراد و جوامع آسان صورت مي گيرد و به سرعت در اعماق قلوب ايشان جايگزين مي شود.
– فرهنگ اسلامي در چارچوب اصول و مباني ثابت خود به مبادله و معامله با فرهنگهاي ديگر مي پردازد.