درس چهارم – جدول صرف، معنی و نحو الفاظ و ترکيبهای آيه 3 و 4 سوره حمد

جدول صرف، معنی و نحو الفاظ و ترکيبهای آيه 3 و 4 سوره حمد

ٱلرَّحْمَنِ ٱلرَّحِيمِ ﴿3﴾

چنانکه ملاحظه می شود مطالب ستونهای صرف ، معنی و نحو الفاظ اين آيه با آنچه در جدول درس قبل آمده تفاوتی ندارد. توضيح اين مطلب اينکه: يک کلمه از نظر علم صرف همواره يکسان است و با توجّه به تغيير جايگاه کلمه در جمله صرف کلمه تغيير نمی کند. درباره صرف دو کلمه اَلرَّحْمَنِ و اَلرَّحيمِ مطلب ديگری اضافه نمی شود. همچنين معنی اين کلمات همان است که پيش از اين آمد. در ستون نحو اين کلمات نيز همان مطالبی می آيد که پيش از اين آمده است، با اين تفاوت که اين دو کلمه در آيه سوّم سوره حمد، صفت برای لفظ اَللّه در آيه «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمينَ» هستند. در حاليکه دو کلمه اَلرَّحْمَنِ و اَلرَّحيمِ در آيه اوّل صفت لفظ اَللّه در آيه «بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحيمِ» هستند. دانستن اين مطلب و توجّه به آن در تفسير آيات به کار می آيد.

جدول صرف، معنی و نحو الفاظ و ترکيبهای آيه 4 سوره حمد

مَالِكِ يَوْمِ ٱلدِّينِ ﴿4﴾

در اين آيه شريفه سه اسم آمده است که هر سه مجرورند. نکته مهمّ صرفی در اين آيه شريفه درباره اسم «مَالِک» است. اين اسم مشتق است. يک دسته از مشتقّات «اسم فاعل» نام دارند.

روش ساختن اسم فاعل از فعل ثلاثی مجرّد

« اسم فاعل » اسمی است که بر کننده کار دلالت دارد. اسم فاعل از ثلاثی مجرّد (سه حرفی بدون حرف زايد) بر وزن «فاعِل» است. به عبارت ديگر برای ساختن اسم فاعل از هر ريشه سه حرفی کافی است يک الف بعد از فاءالفِعل (حرف اوّل) بياوريم و عين الفعل (حرف دوّم) را مکسور کنيم. مانند مَالِک که از ريشه ملک است.

قرار گرفتن چند مضاف و مضافٌ اِلَيْه به دنبال يکديگر

نکته مهمّ نحوی در اين آيه شريفه اينکه ممکن است چند مضاف و مضافٌ اِلَيْه پی در پی بيايد. در اينصورت يک اسم نسبت به اسم قبل از خود مضافٌ اِلَيْه و نسبت به اسم بعد از خود مضاف واقع می شود. مانند يَوْمِ که مضافٌ اِلَيْه برای مَالِکِ و مضاف برای الدِّينِ است.