به کلماتی که مانند « بِ » حرکت حرف آخر آنها ثابت است « مبنی » گفته می شود.
تمام انواع حرفها مانند حرف جرّ « بِ » مبنی هستند.
حرکت حرف آخر برخی از کلمات تغيير می کند. به اين کلمات « معرب » گفته می شود. کلمه معرب کلمه ای است که نشانه نقش و جايگاهش در حرف آخر آن آشکار می شود.
کلمات « اِسْمِ » و « اَللّهِ » و « اَلرَّحْمَنِ = » و « اَلرَّحيمِ » معرب هستند يعنی چنين نيست که حرف آخر اين کلمات هميشه و در هر جمله ای کسره باشد.
اين کلمات در جمله « بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحيمِ » در نقش و جايگاهی قرار گرفته اند که اعراب آن نقشها مجرور بودن است و نشانه مجرور بودن اين کلمات ، يعنی کسره –ِ ، در حرف آخر آنها آشکار شده است.
در کتابهای لغت تمام کلماتی که حرف آخر آنها بدون حرکت آمده است «معرب » هستند. حرکت حرف آخر کلمات « معرب » پس از اينکه در جمله به کار برده شوند و نقش آنها معلوم شود آشکار می شود.
کلمات « اِسْمِ » و « اَللّهِ » و « اَلرَّحْمَنِ = » و « اَلرَّحيمِ » معرب هستند. اگر برای پيدا کردن معنی اين کلمه ها به کتاب لغت مراجعه کنيد حرف آخر آنها را بدون حرکت می بينيد.
حرکت حرف آخر تمام کلمات « اِسْمِ » و « اَللّهِ » و « اَلرَّحْمَنِ » و « اَلرَّحيمِ » در جمله « بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحيمِ » کسره است. کسره نشانه مجرور بودن است پس اين کلمات مجرور هستند.
علّت مجرور بودن اين چهار کلمه در جمله « بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحيمِ » يکسان نيست.
آموختيم که دليل مجرور بودن « اِسْم » در ترکيب « بِسْمِ » وجود حرف جرّ «بِ» است که پيش از آن آمده است.
در درسهای آينده به سؤالات زير پاسخ می گوييم
1- دليل مجرور بودن کلمات « اَللّهِ » و « اَلرَّحْمَنِ » و « اَلرَّحيمِ » چيست؟
2- آيا دليل مجرور شدن اين کلمات يکسان است؟