ويژگيهای فرهنگ اسلامی 3

6- انتقال فرهنگ اسلامي سريع و نافذ است.

تاريخ نشر و اشاعه­ ي اسلام از زمان بعثت رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ تا اين زمان، بر قابليّت انتقال فرهنگ اسلامي دلالت دارد. اقدامات رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و ائمه معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ براي ترويج فرهنگ اسلامي، روايات متعدّدي که مسلمين را به آموختن و فرا دادن فرهنگ اسلامي دعوت مي­کند، علاقه­ ي شديد مسلمين به تشکيل حوزه هاي آموزشي، اعتراف مورّخين به کثرت آموزشگاهها در جوامع اسلامي (به تاريخ تمدن اسلام، جرجي زيدان و تمدن اسلام و عرب، گوستاو لوبون مراجعه شود.) و... دلايل بسيار محکمي براي انتقال پذيري فرهنگ اسلامي است. نکته­ ي مهم در اين موضوع قدرت نفوذ حقايق و دستورات الهي بر تازه مسلمانهاست. اکثر افراد و جوامعي که، به طور اختياري يا پس از شکست در جنگ، اسلام مي­ آوردند، تحت نفوذ عقايد و احکام اسلام شريف واقع مي­ شدند. گاهي نفوذ فرهنگ اسلامي موجب ترک بسياري از عادات و خويهايي مي­ شد که فرد يا جامعه از فرهنگ سابق خود دريافت کرده بود. البتّه از آنجا که قوانين و الگوهاي فرهنگ اسلامي از سوي فطرت انسانها مورد تأييد واقع مي­ شد، و بالعکس عدّه اي از اقدامات و خُلقياتي که جوامع با خود داشتند، و پس از اسلام آوردن از سوي دين تأييد مي­ شد، و افراد مجاز بودند همان عادات و خُلقيات را با خود داشته باشند، پذيرش فرهنگ اسلامي برای افراد و جوامع آسان می شد و تازه مسلمانها دچار تکلّف و سختي نمي­ شدند. حتّي مي­توان مدّعي عکس (تکلّف و سختي) شد، به عبارت ديگر دستورات الهي به گونه اي خاص واقعيات را براي افراد آسان مي­ کرد و موجب مي­ شد انسانها اعمالشان را بر اساس اقتضاآت فطري تنظيم کنند و از تنشها و تضادهاي دروني و عدم تعادلهاي رواني بکاهند.

7- فرهنگ اسلامي در چارچوب اصول و مباني ثابت خود به مبادله و معامله با فرهنگهاي ديگر مي­ پردازد.

هرگاه منظور ما از فرهنگ اسلامي مجموع عقايد و الگوهاي عمل جامعه­ ي اسلامي باشد، فرهنگ اسلامي تنها انتقال مي­ يابد و هرگز با فرهنگها و دينهاي ديگر به مبادله و معامله نمي­ پردازد. چنانکه رسول اکرم صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ در پاسخ به تقاضاي مشرکين مأمور شد تا به آنها چنين پاسخ دهد که: « لَکُم دِينُکُمْ وَ لِيَ دينِ» (کافرون/6). ولي مسلمين مي­ توانند در چارچوب عقايد و الگوهاي اسلامي به مبادله­ ي عناصر فرهنگي [دستاوردهاي علمي، هنري، صنعتي و ...] با فرهنگ تمام جوامع دنيا بپردازند. روايات متعدّدي از رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و ائمه ­ي معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ نقل شده است که مسلمين را به کسب علم از ديگران تشويق مي ­کند. در اين روايات هيچ گونه شرط زماني و مکاني و ديني لحاظ نشده است. به عبارت ديگر دستاوردهاي مثبت انسانها که مي­ تواند نيازهاي مسلمين را برآورده سازد، در هر کجاي جهان که باشد؛ از هر زمان و دوره اي که به جاي مانده باشد و از پيروان هر ديني، مي­تواند کسب شود. در اين باره مي­ توان به آيه­ ي 60 سوره­ ي انفال استناد کرد که مي­ فرمايد: « وَ اَعِدُّواْ لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِن رِبَاطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ وَ ءَاخَرِينَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ اللَّهُ يَعْلَمُهُمْ وَ مَا تُنفِقُواْ مِن شَیْءٍ فِی سَبِيلِ اللَّهِ يُوَفَّ إِلَيْكُمْ وَ اَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ و تا آنجا که مي­ توانيد نيرو اسبان سواري آماده کنيد تا دشمنان خدا و دشمنان خودتان و دشمنان ديگري را که نمي­ شناسيد و خداوند آنها را مي­ شناسد، بترسانيد. و آنچه را که در راه خدا هزينه مي­ کنيد به تمامي به شما باز گردانده شود و به شما ستم نمي­ شود.» و از رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ نقل شده است که فرمود: « اُطْلُبُوا الْعِلْمَ و لَو بِالصِّينِ"؛ طلب علم کنيد حتّي اگر مجبور باشيد به چين برويد. (مولي محسن کاشاني(ره)؛ محجةالبيضاء؛ 1/21) و حضرت علي عَلَيْهِ السَّلامُ فرمود: « الحِکْمَةُ ضَالَّةُ الْمُؤْمِنِ، فَخُذِ الْحِکْمَةَ وَ لَوْ مِنْ اَهلِ النِّفاقِ؛ حکمت گمشده­ ي مؤمن است. حکمت را فراگير هرچند از منافقان باشد». (نهج البلاغه؛ ترجمه­ ي سيد جعفر شهيدي؛373)

خلاصه و نتيجه گيري

1-    فرهنگ اسلامي عبارت است از: "مجموع عقايد، باورها، ارزشها، آداب و رسوم، الگوها، روش و شيوه هاي عمل متّخذ از قرآن کريم و سنّت معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ ".

2-    فرهنگ يا دين رسول خدا صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و دين اهل بيت عَلَيْهِمُ السَّلامُ با شريعت اسلام انطباق کامل دارد و عين فرهنگ اسلامي است، زيرا ايشان به تمام حقايقي که از جانب خداوند نازل شده بود ايمان داشتند و به تمام دستورات الهي عمل مي­ کردند. فرهنگ هريک از جوامع اسلامي اخصّ از فرهنگ اسلامي است و بايستي به خود آن جوامع نسبت داده شود.

3-    هرگاه معناي فرهنگ به دستاوردهاي بشر و ميراث اجتماعي بودن آن وسعت يابد، فرهنگ اسلامي عبارت خواهد بود از "مجموع آثار مثبت مادي و غير مادي جوامع اسلامي که افراد آن عقايد، باورها، ارزشها، آداب و رسوم، الگوها و شيوه هاي عمل خود را از قرآن کريم و سنّت معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ اخذ نموده باشند و در پيروي از آن هيچ گونه کوتاهي عمدي بعمل نياوردند".

4-    اگر مجموع آثار وجود پر برکت حضرت ختمي مرتبت صَلَّي اللهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ و آثار به جاي مانده از اقدامات ائمه معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ را به آثار مثبت ديگر مسلمين در طول تاريخ بيفزاييم، فرهنگ اسلامي يکي از غني­ ترين فرهنگهاي عالم خواهد شد که مي­ تواند چراغي فروزان براي حرکت ديگر مسلمين باشد.

5-    ويژگيهاي فرهنگ اسلامي عبارتند از:

-       منابع مورد اتّکا فرهنگ اسلامي [قرآن کريم که وحياني بودن آن مسجّل است و سنّت معصومين عَلَيْهِمُ السَّلامُ که امکان اقامه ­ي دين اسلام را در شرايط مختلف و اعصار گوناگون اثبات مي­ کند] در نوع خود بي­ نظير است.

-       اصول و مباني فرهنگ اسلامي ثابت است، بنابراين فرهنگ اسلامي با نوآوريها، خلّاقيتها و ابتکارات مسلمين زوال نمي­ يابد.

-       احکام، قوانين و الگوهاي ارائه شده در فرهنگ اسلامي روشن و کاملند.

-       فرهنگ اسلامي انسان را به سوي آگاهي و آزادي مسئولانه سوق مي­ دهد و او را از اطاعت و تمکين کورکورانه­ ي قواعد اجتماعي و فرهنگهاي رشد نايافته باز مي­ دارد.

-       فرهنگ اسلامي قابليّت جهاني شدن دارد.

-       انتقال فرهنگ اسلامي سريع و نافذ است. به عبارت ديگر از آنجا که فرهنگ اسلامي از سوي فطرت انسانها مورد تأييد واقع مي­ شود دين شريف اسلام بسياري از اقدامات و خلقيّات افراد را – که ناشي از فطرت انساني ايشان بوده است - مي­ پذيرد و تأييد مي­ کند، پذيرش فرهنگ اسلامي از سوي افراد و جوامع آسان صورت مي­ گيرد و به سرعت در اعماق قلوب ايشان جايگزين مي­ شود.

-       فرهنگ اسلامي در چارچوب اصول و مباني ثابت خود به مبادله و معامله با فرهنگهاي ديگر مي­ پردازد.