درس شانزدهم: تجزيه «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ ٱلْعَالَمينَ» و کلمه «اَلْحَمْدُ» از نظر علم صرف
« اَلْحَمْدُ » مصدر است. يعنی اسمی است که مفهوم فعل در معنی آن وجود دارد اگرچه به زمان خاصّی دلالت ندارد. ستايش، ستايش کردن، سپاس گفتن.
«مصدر» اسمی است که واقع شدن کاری يا پديد آمدن حالتی را بدون دلالت بر زمان معيّنی بيان می کند.
فعل ماضی از مصدر ساخته می شود. فعلها در عربی چهارده صيغه دارند. صيغه اوّل ماضی يک فعل ممکن است از سه حرف اصلی تشکيل شده باشد يا دارای چهار حرف اصلی باشد.
«حَمْد = ستايش» مصدر فعل سه حرفی « حَمِدَ = ستايش کرد » است. در زبان عربی به فعلهای سه حرفی «ثُلاثی» گفته می شود. اگر صيغه اوّل يک فعلِ ماضیِ« ثُلاثی » هيچ حرف زايد نداشته باشد به آن «ثُلاثی مجرّد» گفته می شود.
مصدر فعلهای ثُلاثی مجرّد دارای وزنهای متفاوتی است و دارای قاعده و قانون خاصّی نيست.
در عربی به کلمه ای که بدون قاعده ساخته شده باشد اصطلاحاً «سَماعی» گفته می شود. يعنی وزن آن با آنچه از عرب زبانان شنيده شده شناخته می شود و قاعده خاصّی ندارد.
به کلماتی که با قاعده و قانون خاصّی ساخته می شوند و دارای وزن يا اوزان مخصوص هستند «قياسی» گفته می شود.
کلمه «حَمْد» از سه حرف اصلی «ح» ، «م» و «د» تشکيل شده است. اين کلمه سالم است يعنی هيچيک از حروف اصلی آن همزه نيست و دو حرف اصلی تکراری هم ندارد. اين کلمه صحيح است يعنی هيچيک از حروف اصلی آن «ياء و واو» نيست.
حرف اوّل «حَمْد» «ح» يک حرف قمری است و هرگاه الف و لام بر سر آن بيايد لام تلفّظ می شود.